EMME LAMPENS
Twee jaar lang werkte Brusselaar Hans Vandecandelaere aan zijn boek In Brussel: Een reis door de wereld. Het resultaat werd een lijvig, maar ook levendig, werkstuk over 60 jaar migratie naar Brussel. Het boek werd uitgegeven in november en is ondertussen al aan zijn derde druk toe. In april verschijnt ook de Franse vertaling. Ratatouille Bruxelloise ontmoette de auteur op het terras van Café De Markten, gelegen aan de Oude Graanmarkt, voor een gesprek over zijn wereldreis door de Belgische hoofdstad.
Superdiversiteit
Brussel kent een enorme etnische en culturele diversiteit. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest lopen zo’n 170 verschillende nationaliteiten rond. Italianen, Grieken, Marokkanen, Pakistanen, Russen, Chinezen en Congolezen, je vindt het er allemaal! En dan hebben we het nog niet over de intussen grote groep van mensen met gemengde roots. “In mijn boek werk ik wel met mooi afgebakende hoofdstukjes over verschillende etnische gemeenschappen, maar die indeling is relatief,” vertelt Hans. “In werkelijkheid kan je de Brusselse samenleving eigenlijk niet meer op die manier gaan afbakenen. De toekomst ligt in de hybridisering, de superdiversiteit, van Brussel.”
Maar wat is ‘superdiversiteit’? “Eigenlijk slaat het op twee dingen, twee fenomenen,” vertelt Hans me. “Ten eerste doet superdiversiteit zich voor wanneer twee gemeenschappen elkaar vinden rond één thema en gaan samenwerken.” Met veel enthousiasme vertelt Hans over de samenwerking tussen legale Portugese bouwvakkers en clandestiene Portugeestalige Braziliaanse Gyprocplaatsers die in Sint-Gillis hun geheel eigen subuniversum creëren. Deze vormen van interculturele samenwerking zijn heel prominent aanwezig in Brussel volgens Hans.
Daarnaast verwijst de term superdiversiteit ook nog naar iets anders: de hybridisering of vermenging van de Brusselse bevolking, waarin volgens Hans de Brusselse toekomst schuilt. “Stel nu dat hier naast ons een Congolees zit en die begint een relatie met het Belgische meisje naast hem dat ook een beetje Marokkaanse roots heeft en over een aantal jaren krijgen ze een kind, dan is dat een Belgisch-Marokkaans-Congolees kind. En stel nu dat dit kind zoveel jaren later een relatie begint met een Braziliaan en ook zij krijgen een kind, dan is dat kind Belgisch-Marrokaans-Congolees-Braziliaans. Op termijn kan je zelfs niet meer verwoorden welke roots de Brusselse inwoners hebben. Ook dat is superdiversiteit, en het wordt een steeds belangrijker gegeven in de stad.”
Een reisverhaal
Met zijn boek vulde Vandecandelaere een leemte in de literatuur over Brussel op. In Brussel is een vlot lezend synthesewerk boordevol informatie over de verschillende Brusselse migratiestromen. “Kennis aanreiken is essentieel om begrip te creëren,” aldus Hans, “want mensen moeten eerst feiten hebben alvorens ze een goede opinie kunnen vormen.” Door wetenschappelijke informatie te combineren met getuigenissen en verhalen van Brusselse migranten probeert hij de nodige kennis tot bij het grote publiek te brengen. Zelf omschrijft hij zijn boek dan ook niet als een wetenschappelijke studie, maar als een reisverhaal.
“Enerzijds noemde ik het werk zo omdat je het, omwille van de vele subjectieve insteken, geen puur wetenschappelijk boek kan noemen. Anderzijds noemde ik het ook zo omdat ik twee jaar lang letterlijk gereisd heb van het ene café naar het andere, van de ene kruidenier naar de andere, van het ene restaurant naar het andere. In die zin was het voor mij ook letterlijk een reis door mijn eigen stad.”
Het zijn ook net de getuigenissen en verhalen van migranten die het boek bijzonder maken. Ze maken de wetenschappelijke materie levendig en tastbaar. Hans genoot zelf ook zichtbaar van dit persoonlijk contact met de Brusselse samenleving. “De enorme menselijkheid en openheid die ik ervaren heb, dat was echt fantastisch. Ik heb 150 mensen ontmoet en niemand heeft mij afgewezen. Er bestaat binnen die gemeenschappen blijkbaar de ambitie om bekendheid te geven aan hun traject. En dan de verhalen die je te horen krijgt, ongelofelijk! Dat was een wereld die voor me openging. Ik ben bij allerlei etnieën gaan aankloppen en ik heb twee jaar lang gigantisch veel bijgeleerd. En dat is ook wat je leest in het boek.”
Diversiteit en clichés
Een thema als diversiteit en multiculturaliteit wordt niet altijd even positief benaderd. “De media berichten doorgaans veel te eenzijdig en negatief over deze zaken,” betreurt Hans. Zo dragen ze vaak bij tot de creatie van clichés over bepaalde gemeenschappen. Ook in zijn boek snijdt Hans bepaalde clichébeelden aan. De Marokkaanse hangjongeren, de bedelende Roma en de illegale Poolse bouwvakkers komen er allen in voor.
“Ik heb wel altijd geprobeerd om mij voorbij het cliché te begeven. Ik heb geprobeerd om diversiteit in al zijn diversiteit te benaderen, dus om ook elke gemeenschap op zich in al haar verscheidenheid weer te geven. Clichés zijn vaak wel gebaseerd op elementen van waarheid, maar die zijn slechts een fractie van het hele verhaal. Het is belangrijk om ook de overige fracties mee te geven aan de mensen, en dat heb ik ook proberen te doen in mijn boek.”
Vandecandelaere ontkent niet dat de vele migratiestromen problemen met zich meebrachten. Zo heeft hij het in zijn boek ook over problemen met de integratie van migranten in Brussel. “Ik spreek enkel van integratie in de mate dat migranten toegang hebben tot degelijke huisvesting, het onderwijs en de arbeidsmarkt. Over waarden en normen, zoals discussies over de hoofddoek, daar laat ik me niet over uit,” benadrukt Hans. “Maar wat de vormen van integratie die ik bespreek in mijn boek betreft, kan ik besluiten dat er nog heel veel werk aan de winkel is. Vooral het onderwijs en de opvang van nieuwelingen moeten fors verbeteren. Integratie in termen van taal is namelijk iets waar ik zeer veel belang aan hecht. Taal is een drager van de samenleving. Om met elkaar samen te leven, moeten we elkaar kunnen verstaan. En net op dat vlak is er in Brussel nog een enorm lange weg af te leggen.”
Een zeer sterke focus op dergelijke problemen is er in het boek wel niet. De doelstelling van In Brussel is duidelijk anders. “Het dagdagelijkse verhaal is eigenlijk wat ik probeer te vertellen,” legt Hans aan het einde van het gesprek uit. “Diversiteit en multiculturaliteit zijn een dagdagelijks gegeven. Kijk maar eens wie er achter je zit, een meisje van Roemeense of Bulgaarse origine. En achter de toog hier staat dan weer een Syrische vluchteling. Je hoeft dus maar gewoon rond te kijken en je ziet niet enkel 'migranten', maar ook gewoon perfect in onze samenleving meedraaidende mensen.”
Superdiversiteit
Brussel kent een enorme etnische en culturele diversiteit. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest lopen zo’n 170 verschillende nationaliteiten rond. Italianen, Grieken, Marokkanen, Pakistanen, Russen, Chinezen en Congolezen, je vindt het er allemaal! En dan hebben we het nog niet over de intussen grote groep van mensen met gemengde roots. “In mijn boek werk ik wel met mooi afgebakende hoofdstukjes over verschillende etnische gemeenschappen, maar die indeling is relatief,” vertelt Hans. “In werkelijkheid kan je de Brusselse samenleving eigenlijk niet meer op die manier gaan afbakenen. De toekomst ligt in de hybridisering, de superdiversiteit, van Brussel.”
Maar wat is ‘superdiversiteit’? “Eigenlijk slaat het op twee dingen, twee fenomenen,” vertelt Hans me. “Ten eerste doet superdiversiteit zich voor wanneer twee gemeenschappen elkaar vinden rond één thema en gaan samenwerken.” Met veel enthousiasme vertelt Hans over de samenwerking tussen legale Portugese bouwvakkers en clandestiene Portugeestalige Braziliaanse Gyprocplaatsers die in Sint-Gillis hun geheel eigen subuniversum creëren. Deze vormen van interculturele samenwerking zijn heel prominent aanwezig in Brussel volgens Hans.
Daarnaast verwijst de term superdiversiteit ook nog naar iets anders: de hybridisering of vermenging van de Brusselse bevolking, waarin volgens Hans de Brusselse toekomst schuilt. “Stel nu dat hier naast ons een Congolees zit en die begint een relatie met het Belgische meisje naast hem dat ook een beetje Marokkaanse roots heeft en over een aantal jaren krijgen ze een kind, dan is dat een Belgisch-Marokkaans-Congolees kind. En stel nu dat dit kind zoveel jaren later een relatie begint met een Braziliaan en ook zij krijgen een kind, dan is dat kind Belgisch-Marrokaans-Congolees-Braziliaans. Op termijn kan je zelfs niet meer verwoorden welke roots de Brusselse inwoners hebben. Ook dat is superdiversiteit, en het wordt een steeds belangrijker gegeven in de stad.”
Een reisverhaal
 |
| Hans Vandecandelaere |
“Enerzijds noemde ik het werk zo omdat je het, omwille van de vele subjectieve insteken, geen puur wetenschappelijk boek kan noemen. Anderzijds noemde ik het ook zo omdat ik twee jaar lang letterlijk gereisd heb van het ene café naar het andere, van de ene kruidenier naar de andere, van het ene restaurant naar het andere. In die zin was het voor mij ook letterlijk een reis door mijn eigen stad.”
Het zijn ook net de getuigenissen en verhalen van migranten die het boek bijzonder maken. Ze maken de wetenschappelijke materie levendig en tastbaar. Hans genoot zelf ook zichtbaar van dit persoonlijk contact met de Brusselse samenleving. “De enorme menselijkheid en openheid die ik ervaren heb, dat was echt fantastisch. Ik heb 150 mensen ontmoet en niemand heeft mij afgewezen. Er bestaat binnen die gemeenschappen blijkbaar de ambitie om bekendheid te geven aan hun traject. En dan de verhalen die je te horen krijgt, ongelofelijk! Dat was een wereld die voor me openging. Ik ben bij allerlei etnieën gaan aankloppen en ik heb twee jaar lang gigantisch veel bijgeleerd. En dat is ook wat je leest in het boek.”
Diversiteit en clichés
Een thema als diversiteit en multiculturaliteit wordt niet altijd even positief benaderd. “De media berichten doorgaans veel te eenzijdig en negatief over deze zaken,” betreurt Hans. Zo dragen ze vaak bij tot de creatie van clichés over bepaalde gemeenschappen. Ook in zijn boek snijdt Hans bepaalde clichébeelden aan. De Marokkaanse hangjongeren, de bedelende Roma en de illegale Poolse bouwvakkers komen er allen in voor.
“Ik heb wel altijd geprobeerd om mij voorbij het cliché te begeven. Ik heb geprobeerd om diversiteit in al zijn diversiteit te benaderen, dus om ook elke gemeenschap op zich in al haar verscheidenheid weer te geven. Clichés zijn vaak wel gebaseerd op elementen van waarheid, maar die zijn slechts een fractie van het hele verhaal. Het is belangrijk om ook de overige fracties mee te geven aan de mensen, en dat heb ik ook proberen te doen in mijn boek.”
Vandecandelaere ontkent niet dat de vele migratiestromen problemen met zich meebrachten. Zo heeft hij het in zijn boek ook over problemen met de integratie van migranten in Brussel. “Ik spreek enkel van integratie in de mate dat migranten toegang hebben tot degelijke huisvesting, het onderwijs en de arbeidsmarkt. Over waarden en normen, zoals discussies over de hoofddoek, daar laat ik me niet over uit,” benadrukt Hans. “Maar wat de vormen van integratie die ik bespreek in mijn boek betreft, kan ik besluiten dat er nog heel veel werk aan de winkel is. Vooral het onderwijs en de opvang van nieuwelingen moeten fors verbeteren. Integratie in termen van taal is namelijk iets waar ik zeer veel belang aan hecht. Taal is een drager van de samenleving. Om met elkaar samen te leven, moeten we elkaar kunnen verstaan. En net op dat vlak is er in Brussel nog een enorm lange weg af te leggen.”
Een zeer sterke focus op dergelijke problemen is er in het boek wel niet. De doelstelling van In Brussel is duidelijk anders. “Het dagdagelijkse verhaal is eigenlijk wat ik probeer te vertellen,” legt Hans aan het einde van het gesprek uit. “Diversiteit en multiculturaliteit zijn een dagdagelijks gegeven. Kijk maar eens wie er achter je zit, een meisje van Roemeense of Bulgaarse origine. En achter de toog hier staat dan weer een Syrische vluchteling. Je hoeft dus maar gewoon rond te kijken en je ziet niet enkel 'migranten', maar ook gewoon perfect in onze samenleving meedraaidende mensen.”
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Wij omarmen elke opmerking, prangende vraag, opbouwende kritiek of lovende reactie, so shoot! Oh ja .. en bedankt!